Pediatrik ve Adolesan Jinekoloji nedir rahim, yumurtalık, vajina ve vulvanın bu dönemde ortaya çıkabilen sorunlarına odaklanmaktadır.Amaç bebeklerde, çocuklarda ve gençlerde bu koşullar için kapsamlı değerlendirme ve tedavi imkanı sağlamaktadır.Bu dönemde tedavi gerektiren durumlar ortaya çıkabilmektedir.
Bu durumlar genellikle;
- Puberte sorunları
- Adet düzensizlikleri
- Gecikmiş Ergenlik
- Polikistik Sendromu (PCOS)
- Yumurtalık kistleri ve tümörleri
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar (CYBE)
- Anormal akıntı'dır.
Puberte dönemi hem gençler hem de ebeveynler için zaman zaman zor geçebilmektedir. Ergenlik dönemindeki tüm bu fiziksel değişiklikler, ergenlerin kendilerini garip hissetmelerini veya duygusal sorunlar yaşamalarına neden olabilmektedir. Bir kız için, ilk adet dönemini yaşamak fiziksel bir kilometre taşı ve bir kadın olma işaretidir. Ancak, özellikle de düzensiz adet dönemleri veya adet öncesi sendromu (PMS) gibi bazı problemlerin ortaya çıkması bu dönem genç kızlarda endişe ve korkuya neden olabilmektedir.
Kızlar da ilk adet yaşı aslında ailenin genetik özelliklerine bağlıdır. Kızlar genellikle anneleri ya da büyükanneleri aynı yaşta menstrüasyona başlarlar. Ayrıca, bazı etnik gruplar, ortalama olarak ergenlik döneminden başkalarından daha erken geçer. Örneğin, Afrika kökenli Amerikalı kızlar, ergenlik çağına başlar ve Kafkas kızlarından önce dönemlerine başlarlar.
Pubertenin başladığı ve bittiği yaş geniş ölçüde değişir. Genellikle kızlar için 7 ila 13 yaşları arasında, çocuklar için 9 ila 15 yaşları arasında bir yerde başlar, ancak bazı insanlar için erken veya geç olabilir. Yaş genişliği normaldir ve bu yüzden kızlarınızın kendi arkadaşlarının çoğundan birkaç yıl önce veya daha sonra adet görmeye başlayabilir.
Normal Puberte Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında hipotalamus-hipofiz-gonad aksının aktivasyonu ile artan seks steroidlerinin etkisi ile puberte başlar. Pubertenin ilk bulgusu kızlarda meme dokusunda büyüme, erkeklerde testis volümünde artıştır. Kızlarda meme dokusundaki büyümeyi pubik ve aksiler kıllanma ve menarş izler. Pubertede ayrıca, artan seks steroıdlerin etkisi ile büyüme hormonu salınımındaki artış sonucu boy uzaması hızlanır. Kızlarda pubertenin başlangıç dönemlerinde daha fazla olmak üzere büyüme hızı 8 cm/yıldır. Menarş sonrası büyüme potansiyeli azalır ve ortalama 5-6 cm (3-10 cm) boy uzar. Pubertal sürecin üç dört yılda tamamlanmasından sonra nihai erişkin boy kazanılır. Pubertal dönemde ortalama 25-30 cm boy kazanımı beklenir. Normal pubertenin başlama zamanında ya da pubertal süreçte gözlenen sapmalar sonucu pubertal bozukluklar oluşur.
Kızlar farklı oranlarda ergenlik yaşarlar. Bazıları menarşa (ilk dönem tıbbi dönem veya menstrüelin başlangıcı) 9 ya da 10 yaşında erken ulaşır ve bazıları ilk yaşlarına girene kadar ilk dönemlerine sahip değildir. Yani, kızınız "geç bloomer" ise, onunla ilgili bir sorun var anlamına gelmez.
Erken Puberte Erken puberte halen 5000 çocuğun 1'inde etkilidir ve kızlarda 10 kat daha yaygındır Çalışmalar, erken puberte sıklığının artmaya devam ettiğini ve ergenlik gelişme yaşının 19. yüzyıldan beri ilerleyen bir eğilimi gösterdiğini saptamıştır. İkincil cinsiyet özelliklerinin ilerlemiş ilerlemesi, erken puberteli cocuklarda, erişkinlerde yetersizliğe, zayıf toplumsal uyarlanabilirliğe ve duygusal bozukluklara yol açmaktadır. Bu arada, hormonlar uzun süre anormal bir seviyede kalırsa, endokrin hastalık ve hatta kanser riski bir çocuk için hızla artırabilir.Pubertenin ilk bulgusunun kızlarda 8, erkeklerde 9 yaşından önce görülmesidir. Pubertenin diğer bulguları da eşlik eder. Kemik yaşı ileridir ve tanıda önemlidir. Erken puberte, gonadotropin bağımlı santral kaynaklı erken puberte ve gonadotropin bağımlı olmayan periferal erken puberte olarak iki ana gruba ayrılır. Gonadotropin bağımlı santral kaynaklı erken pubertede LHRH testine abartılı LH yanıtı ve pelvik ultrasonda pubertal boyutlarda uterus ve over hacmi kesin tanı koydurucudur. Hipofizden salınımı artan gonadotropinler (FSH, LH) normal fizyolojik puberteyi başlatır. Periferal erken puberte ise gonad (over, testis) veya adrenal kaynaklı patolojilere bağlı seks steroidlerinin artışı sonucu gelişir.
Gonadotropin bağımlı (Santral) erken puberte: Kızlarda erken pubertenin %95’i sebepsizdir. Ancak %5’i hipotalamus-hipofiz fonksiyonlarını bozan organik nedene bağlıdır. Santral patolojilerden hipotalamik hamartomlar, araknoid kistler, optik gliomlar, astrositom ve nörofibromatozis en sık nedenlerdir. Hamartomlar genelde 4 yaş öncesi görülür ve erkeklerde kızlara göre daha sıktır. Bunların dışında santral sinir sistemi travmaları, enfeksiyonları, kraniyal radyasyon, kemoterapi diğer önemli nedenlerdendir.
Gonadotropin bağımsız (Periferal) erken puberte: Santral erken pubertede olduğu gibi hipotalamus-hipofiz-gonad aksı aktive olmadığı için gonadotropinler yükselmez ve periferal erken puberte olarak adlandırılır. Kızlarda artan östrojene bağlı göğüs dokusu büyür ve genital gelişme olur. Kızlarda periferal pubertede öncelikle Mc Cune Albright sendromu düşünülmelidir. Cildde kafeola lekeleri, kemikte fibröz displazi önemli bulgularıdır. İki-beş yaş arası sık görülür. Östrojen değişikliğine bağlı adet kanamaları görülebilir. Ayrıca bir çok endokrin organ hiperfonksiyonu (Ovaryum, adrenal, tirod, paratiroid, hipofiz) olabilir. Otonom gonad hiperfonksiyonuna bağlı artan seks steroidleri sekonder santral erken puberteye neden olabilir.
Diğer nedenler; adrenal tümörler, hCG salgılayan tümörler, LH reseptör aktive mutasyonlarıdır. Testisin leydig hücre tümörleri, öströjen veya androjen salgılayan adrenal tümörler ve östrojen salgılayan ovaryan tümörlerde nadir görülen nedenler arasındadır. Tedavisi geciken primer ağır hipotiroidilerde artan TSH’nın FSH benzer etkisi ile erken puberte başlayabilir. Kızlarda göğüs büyümesi, erkeklerde testis büyümesi görülür. Testosteron jel ve östrojen krem kullanımı da periferal puberteyi başlatabilir.
Tedavi, santral erken pubertede GnRH analogları normal puberte başlama yaşına kadar (Kızlarda kemik yaşı 10-10.5) uygulanır. Periferal erken pubertede tedavi nedene yöneliktir.
Gecikmiş Puberte Kızlarda 13 yaşında pubertenin hiçbir bulgusunun olmaması gecikmiş puberte olarak tanımlanır. En sık nedeni yapısal puberte gecikmesidir. Kemik yaşları geridir ve boy yaşı ile uyumludur. Nihai boyları normaldir. Hipogonadizmden ayrımı yapılmalıdır. Gecikmiş puberte gonadotropinlerin salınım yetersizliğine bağlı ise ‘hipogonadotropik hipogonadizm’, primer gonadal yetmezliğe bağlı gelişirse ‘hipergonadotropik hipogonadizm’ olarak değerlendirilir.
Gelişimsel ve genetik bozukluğa bağlı gelişen en önemli pubertal gecikme Kallman sendromudur. Kallmanda olfaktor bulbus gelişemediğinden GnRH salınımı yetersizdir ve koku alma duyusu yokluğu (anosmi) olur. Primer gonadal yetmezlikte Turner sendromu, Klinifelter sendromu ve mikst gonadal disgenezis düşünülür. Kromozom analizi tanı koydurucudur.
Yetersiz beslenen ya da uygun besin maddeleri olmadan yetersiz beslenen bir kişi, sağlıklı ve dengeli bir diyet yemek eşlerinden daha sonra gelişebilir. Örneğin, yeme bozukluğu anoreksi nervosa sahip olan gençler vücutlarının düzgün gelişemeyeceği kadar kilo alırlar. Sporta aşırı derecede aktif olan kızlar geç geliştiriciler olabilir çünkü egzersiz seviyeleri onları yalın tutar. Kızların vücudları, ergenlik dönemine girmeden ya da dönemlerini alabilmek için belirli miktarda yağ ister.
Gecikmiş ergenlik, aynı zamanda hipofiz bezinde veya tiroid bezlerinde görülen sorunlar nedeniyle de olabilir. Bu bezler vücut büyümesi ve gelişimi için önemli hormonlar üretir.
Normal zaman ergenlik dönemine gitmeyen bazı insanlar, vücudumuzun yapım planlarını içeren DNA'dan oluşan kromozomlarında sorunlar yaşarlar. Kromozomlarla ilgili problemler normal büyüme süreçlerine müdahale edebilir.
Turner sendromu bir kromozom bozukluğunun bir örneğidir. Bir dişi iki X kromozomundan biri anormal veya eksik olduğunda olur. Tedavi edilmeyen Turner sendromu olan kadınlar normalden daha kısadır, genellikle kısırdır ve başka tıbbi problemleri olabilir.
Tedavi
Yapısal büyüme gecikmesi ve puberte gecikmesi kızlarda nadirdir ancak sorun olan olgularda düşük doz östrojen tedavisi denenebilir. Kızlarda hipogonadizm tedavisinde Etinil estrodiolle 2-5 mikrogram /gün olacak şekilde po başlanır ve her altı ayda bir doz artırılarak iki yıl içinde 20 mikrogram/gün’e çıkılır bu doza çıkıldığında ya da vaginal kanama olduğunda veya endometrium kalınlığı ultrasonografide 5 mm üzerinde görülürse tedaviye progesteron eklenmelidir.
Gecikmeli Ergenlik Davranışı.
Ergenlik gecikmesi yaşayan kızlar kendi akranlarını yakalayamayacakmış gibi hissedebilir. Okuldaki insanlar küçük boyundan veya göğsünden şaka yapabilirler. Doktor veya anne-babanız sizi rahatlattığında bile sonunda her şeyin sorunsuz geçeceğini ve haklı olduğuna inandığınızda bile kendiniz hakkında ne hissettiğini etkileyebilecek bir şeyi beklemek güçtür.
Depresyon hissettiğiniz veya büyüme ve gelişiminizdeki gecikmelere ilişkin okul veya diğer sorunlarınız varsa, konuşabilecekleri bir danışman veya terapist bulma konusunda anneniz veya babanız, doktorunuz veya başka güvenilir bir yetişkinizle konuşun. Bu kişi, duygularınızı sıralamanıza ve onlarla baş etme yolları önermenize yardımcı olabilir.
Geciken ergenlik, herkesin kabul etmesi ve başa çıkması için zor olabilir - ancak bu genellikle çözülen bir sorundur. Gelişiminizle ilgili endişeleriniz varsa yardım isteyin. Çoğu durumda, çocukların sonunda akranlarını yakalayacağını unutmayın.
Sevgiyle kalın
Doç.Dr.Cemil Kaya
